Euskal Autonomia Erkidegoak eta gainerako autonomia-erkidegoek ez bezala, Nafarroako Foru Erkidegoak ez zuen bere lurralde osoan ofizialtzat jo bere hizkuntza propiorik zaharrena, eta urrats hori ematen ez den bitartean, familiek euskara neurri batean barneratuko duten hezkuntza-ereduak hautatuko dituztela bermatu behar da, seduzituz.
Lerro hau Euskarabidea lantzen ari da, fintasunez, ukimenez eta adimenez, eta ziur naiz bere fruituak emango dituela bertan irauten badu.
Euskaltzaindiak "Euskara Nafarroako hezkuntzan: egoera eta aukera berriak" izenburupean antolatutako XXVI. Jagon jardunaldian, D ereduaz hitz egin zen eta hainbat ikastetxetako esperientzia zehatzak aurkeztu ziren. Horren osagarri, aipatu beharreko bi alderdi gehitu nahi ditut, Nafarroako hezkuntza-sisteman euskara gehiago izatea nahi badugu: batetik, traba egiten duena ezabatzea, eta, bestetik, fruitua ekarriko duena ereitea.
Traba egiten duena ezabatzea
Hainbat irakasgai Ingelesez Ikasteko Programak (IIP-PAI), ehundik gora ikastetxetan eta Nafarroako 50 herritan baino gehiagotan derrigorrezkoa denak, agerian utzi du nabarmen murriztu zuela gaztelaniazko A eredua euskara irakasgaiarekin aukeratzen zuten familien kopurua. 80ko hamarkadan euskararen ofizialtasuna iparraldera mugatzen zuen Foruaren Hobekuntza bultzatu zutenen jokaldi nagusia izan zen, 90eko hamarkadan kezkaz ikusten baitzuten urtez urte hazten ari zela euskara zuten hezkuntza ereduen familien eskaria, derrigorrezkoa ez zen bi hizkuntza eremuetan.
Nazionalitate anitzeko edo ad intra eleaniztun planteamenduetara itxitako ideologia nazionalista espainolak bultzatuta, eta ingelesaren kolonialismoari ad extra amore emanda, Otano buru zuen hirukoa erori ondorengo urteak aprobetxatu zituzten Grosse Koalitionek sostengatutako norabideari ekiteko, geroago PPk gobernatutako beste erkidego batzuek partekatuko zutena (Balear Uharteak barne, katalanean murgiltzearen ordez, eredu hirueleduna ezarriz), geroago baita PSOEk gobernatutakoek ere (Patxi López lehendakari eta Celaá kontseilariaren Euskadin).
FAES berak, Libertad o Coacción. Políticas Lingüísticas y Nacionalismos en España liburuan, positibotzat jotzen du, ñabardurak ñabardura, Nafarroan euskararekin jarraitutako politika, Aurelio Arteta irakasleak babestua: euskara gaztelania baino beheragoko hizkuntzatzat jotzen duena, balio sentimentala baino ez duena, zeinaren minorizazio-prozesua naturala izan baita, berreskuratzeko ahalegina ez bezala, inposaketa bat baita; eta zentzugabekeria hezkuntzan orokortzea, iruzur egitea eta moda zentzugabea baita.
IIP-PAI bezalako sasi-murgiltze programen aurrean erreakzionatzeko prozesu geldoa urrats esanguratsuak ematen ari da, eta Estatu osoko zentro askok uzten dituzte. Autonomia-erkidego askotan familia, irakasle, aditu eta sindikalistek sustatzen dute, eta ikasleentzat kaltegarriak direlako kendu nahi dituzte, ingelesez ematen diren ikasgaien curriculuma hustea, haurtzaroan gehiegizko ahalegina egitea eta gure hezkuntza-sisteman hain handia den eskola-segregazioa areagotzea eragiten dutelako. Nafarroan badugu ikastetxe bat, Castejongoa, programa horrekin haur bakar batek ere eskolatzea lortu ez duena. Horretarako, eskola-kontseiluaren eta klaustroaren gehiengo handi baten adostasuna lortu dute, zuzendaritza-talde baten lan eraginkor eta tematiaren ondoren. Talde horrek ahalik eta hezkuntza-kalitate handiena eman nahi die ikasleei, nahiz eta batzuek deskalifikatu egin nahi dituzten eta pertsona horiengan gorpuztutako mamu partikularrak ikusi nahi dituzten.
Gai honen inguruan, Nafarroan itun politiko, sozial eta sindikal handi bat egin beharko litzateke, hizkuntza bakoitza bere lekuan jarriko lukeena hezkuntza-sistemaren barruan, PAI desmuntatuz eta Hizkuntzen Tratamendu Integratua sustatuz, non hizkuntza batzuetan ikasitakoa besteen mesederako izango den. Hainbesteko aniztasuna duen estatu batean, adostutako gutxieneko batzuk ezarri beharko lirateke, ikasle guztiei beren autonomia-erkidegoko berezko hizkuntzak edo hizkuntza ofizialak menperatzea eta atzerriko hizkuntza bat edo bi jakitea bermatzeko. Frogatuta dago katalana edo euskara bezalako hizkuntza gutxituetan murgiltzea arrakastatsua izan dela elebitasuna lortzeko, ingeles-maila egokiari kalterik egin gabe. Murgiltze horrek asteko eskola-ordutegiaren % 80 eskatzen du gutxienez, bestela ez baita lortzen bi hizkuntza propioetan gaitasun kognitibo-akademikoak ahalbidetzen duen atalase-maila. Hori ez du hizkuntza bakar batean ere lortzen PAIk, ingelesez emandako orduen % 50 baino ez baitu ematen, ezinezkoa baita; eta, horrela, gaztelania ahuldu egiten da, ez baita bermatzen eskolatik behar bezala dibertsifikatutako erabilerarik, ezta irakurketa-idazketa prozesu normalizaturik ere, eta ikasten den ingelesa ez da oso erabilgarria. Erauzketa ertain-altuko familiek bakarrik inberti ditzakete baliabideak sistemaren gabezia horiek gainditzeko, sakrifizio handi batekin.
Castejongo hezkuntza-komunitateak erakutsitako gizalegezko konpromisorik gabe, PAI ez da eroriko. Beharrezkoa da familiak eta irakasleak mobilizatzea, PAIrekin gustura ez daudelako, ez dutelako gustuko nahiz eta ikasgelan eman, eta/edo ikusten dutelako gaurko ikasleek zer galdu duten programa horren aurreko promozioekin alderatuta. Duela ia hamarkada bat Ablitas, Cascante, Orkoien, Gares, Uharte... bezalako ikastetxeek jarrera hori hartu zuten. Gaur egun, beharrezkoa da hasieratik lardaskeria ikusi zuten zuzendaritza-talde horiek jarrera hori beren gain hartzea, garai batean tranpan erori ondoren, ikasleak irabazteagatik (ikastetxe publikoen kasuan), edo marketin lehiakor gisa egiteagatik (ikastetxe itunduetan). Castejonek Nafarroako sindikatu guztien ahobatezko babesa izan du erabakitzeko eskubidearen alde.
Etorkizunerako ereitea
PAI desmuntatzearekin batera, A eredua, lur emankorra dena, sustatu behar da, epe ertainean D eredua sor dadin.
Askotan errepikatzen da Yolanda Barcinaren 13TVko esaldia, PAI sustatzean familiek euskara hainbeste ez eskatzea lortu zuela dioena. Baina gutxi aipatzen da, halaber, esan zuela hizkuntza-ereduek aukera askeari eta Nafarroako Parlamentuko akordioei erantzuten dietela (UPNko gobernuek ez zuten gehiengorik izaten, zerrenda bozkatuenaren sistemaren bidez sartzen zirelako edo gutxiengoan gobernatzen zutelako PSNren abstentzioarekin inbestituak izan ondoren), eta derrigorrezko IIP-PAIren hedapen masiboarekin dozenaka ikastetxetara, aurretik Parlamentuan eskatzen zena baino gutxiago aurreratu behar izan zutela eredu horietan. Hitz horien aurrean, ikusten da ez UPNri (A, B, D eta G hizkuntza-ereduak ezarri zituen Euskararen Legearen alde bozkatu ez zuena), ez Barcinari, ez Artetari, ez FAESi, ez zaizkiela inoiz gustatu A, B eta D ereduak; eta izatez sasi-eredu berri bat den PAIrekin, Parlamentuko gehiengoari iseka egitea lortu zutela, legezko ereduak indargabetzen dituen programa hori inposatuz.
Gogoan dut UPNren gobernu garaian A ereduko nire ikastetxeko bi irakasle Hezkuntza Departamentura joan ginenekoa, euskara ikasgaian DBHko 3. eta 4. mailetako ikasgelak une batzuetan bikoiztea ahalbidetuko zuten baliabide gehiago eskatzeko, NUHEOeko A2 eta B1 mailetako azterketak ondo prestatzeko. Era berean, A ereduak Nafarroako kohesioari eta bizikidetzari laguntzen diola alegatu genuen. Zein izan zen gure harridura Departamentuko hizkuntza arduradunak aitortu zigunean UPNren gobernuari ez zitzaiola batere interesatzen elkarbizitza.
A ereduan, irakaskuntza gaztelaniaz da, baina euskara ikasgai gisa ikasten da maila guztietan, ingelesa bezalaxe. Euskarara kultura hurbiltzeko eredu bat da, oinarrizko nozioak ezagutzekoa, D eredua (ikasleak euskara-gaztelania elebidunak dira lehen mailetatik) baino hizkuntza-gaitasun txikiagoa duena. Haur eta Lehen Hezkuntzan, A ereduko ikasleek astean 4 saio izaten dituzte euskaraz. DBHn eta Batxilergoan euskara da maila horietako hautazkotasunaren espazioa, eta astean 3 saio egiten dira euskaraz. Gainera, ikastetxeek ikasturtean zehar hainbat jarduera antolatzen dituzte eredu honetako ikasleentzat, hala nola pailazoekin saioak, herri kirolen erakustaldiak, antzerkiak eta abar, euskara ulergarriarekin.
Bigarren Hezkuntzan, institutuek aukera ematen diete A ereduko ikasleei NUHEOekiko lankidetza-programan izena emateko. Programa horrek institutuko irakasleak eta eskola horretakoak koordinatzen ditu, eta azterketa ofizialetarako prestatzeko eta institutuan bertan egiteko aukera ematen die ikasleei. Prestakuntza horretan lagungarriak dira elkarrizketa-laguntzaileen programak, ikastetxeetara joaten direnak eta saio batzuetan ratioa murrizteko aukera ematen dutenak. A ereduak hasieratik ez du ikasle elebidunik sortzen, berehala, baina 18-22 urteko epean lortzeko oinarriak jartzen ditu, eta, ordura arte, nafar belaunaldi berri batek euskal hizkuntzarekin eta kulturarekin kontaktuan hezitako kopuru erdia baino gehiago eskolan bertan edukitzen laguntzen du, tirabirarik eta gatazkarik gabe; aitzitik, ekarpen handia egiten dio bizikidetza pluralari, integratzaileari eta gure gizartean sustraitutakoari. Gizarte hau askoz kohesionatuagoa egongo litzateke A eredua D ereduan murgiltzea aukeratzen ez dutenen artean orokortua balego.
EAEk 80ko hamarkadan eraman zuen prozesua, non hasieran familien % 80k A eredua aukeratzen zuten eta % 20k D eredua, urte gutxiren buruan alderantziz izateko, Nafarroan egin gabe dago. Orain arte, Nafarroako ezein herritan ez da D ereduko lerrorik sortu, baldin eta lehen herri horretan A ereduko bat ez bazegoen. Horregatik, beharrezkoa da herri guztietan A eredua eskaintzea eta egotea. Izan ere, A eredua gero eta zabalduago dago urtez urte, zailtasunak zailtasun. Urte gutxiren buruan, G ereduak eskolak galduko ditu, azken urteotan horietako bakoitzean ikasleak galdu ondoren, arian-arian ezartzen diren A eta D ereduen mesedetan. Gaztelaniazko sare publikoa erortzen ari den ghetizazio-prozesua saihestu ahal izateko, A eta D ereduak sartu behar dira ikastetxeetan. A ereduko itunpeko ikastetxeak, historikoki, auzo eta herrietan kokatutakoak izan dira, eta horiek dira matrikula gehien igotzen ari direnak. Eliteko itunpeko ikastetxe batzuek A eredua sartzea planteatu beharko dute, gutxienera joan nahi ez badute. Euskararen ofizialtasunak gauzak asko erraztuko lituzke Nafarroa osoan, A eredua derrigorrezko gutxienekoa izango litzatekeelako, eta G eredua desagertuko litzatekeelako, prozesua asko merkatuz, euskara irakatsiko denean gelak bitan banatu beharrik ez zegoelako. Ofizialtasun hori gabe, euskara ere aurrera egiten ari da, ematen ez badu ere. Ezina ekinez egina.
No hay comentarios:
Publicar un comentario